कोहळा (पेठा) (Ash Gourd (Winter Melon, Wax Gourd))

माहिती

कोहळा (बेनिन्कासा हिस्पिडा) हे क्युकरबिटेसी कुळातील एक महत्त्वाचे वेलवर्गीय भाजीपाला पीक आहे. पूर्ण पिकल्यावर त्याच्या फळांवर तयार होणाऱ्या पांढरट/राखडी मेणचट थरासाठी ते ओळखले जाते. या थरामुळे त्याची साठवण क्षमता उत्कृष्ट असते. यात पाण्याचे प्रमाण जास्त असते आणि ते औषधी गुणधर्मांनी युक्त मानले जाते. त्याचा उपयोग प्रामुख्याने भाजी, सूप, ज्यूस आणि प्रसिद्ध आग्रा 'पेठा' मिठाई बनवण्यासाठी केला जातो.

हवामान आणि लागवड

हवामान

कोहळा हे उष्ण हंगामातील पीक असून त्याला उष्ण आणि दमट हवामान लागते. वाढीसाठी २४-३०°C तापमान सर्वोत्तम आहे. हे एक दीर्घ कालावधीचे पीक असून त्याला दंवमुक्त (frost-free) हंगाम लागतो. जास्त पाऊस आणि आर्द्रतेमुळे बुरशीजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो.

जमीन

सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध, पाण्याचा चांगला निचरा होणाऱ्या वाळूमिश्रित पोयटा जमिनीत हे पीक उत्तम येते. जमीन सुपीक असावी आणि तिचा सामू ६.० ते ७.० च्या दरम्यान असावा.

लागवड पद्धती

बियाणे आणि पेरणी

बियाण्याचा दर: १.० - १.५ किलो/हेक्टर.

पेरणी पद्धत: बियाणे थेट ६०x६०x४५ सें.मी. आकाराच्या खड्ड्यांमध्ये लावले जातात. प्रत्येक खड्ड्यात ४-५ बिया लावा आणि नंतर दोन निरोगी वेल ठेवा.

अंतर: हा एक जोमाने वाढणारा वेल असल्याने याला जास्त अंतराची गरज असते. दोन ओळींमध्ये २.५-३.० मीटर आणि दोन रोपांमध्ये/खड्ड्यांमध्ये १.५-२.० मीटर अंतर ठेवावे.

जमीन तयार करणे आणि वेलांना आधार

शेत चांगले नांगरलेले आणि ढेकळेविरहित असावे. आवश्यक अंतरावर खड्डे खणून ते माती आणि प्रति खड्डा १०-१५ किलो शेणखत यांच्या मिश्रणाने भरावेत.

वेलांना आधार देणे: वेल सहसा जमिनीवरच पसरू दिले जातात. तथापि, त्यांना मजबूत मांडवावर चढवल्यास फळांची गुणवत्ता सुधारते, फळे सडत नाहीत आणि फवारणी सोपी होते, पण खर्च वाढतो.

खत व्यवस्थापन

खड्ड्यांमधील शेणखताव्यतिरिक्त, प्रति हेक्टर ८० किलो नत्र, ५० किलो स्फुरद आणि ५० किलो पालाश या खताची मात्रा शिफारस केली जाते. स्फुरद, पालाशची पूर्ण मात्रा आणि नत्राची अर्धी मात्रा पेरणीच्या वेळी द्यावी. उरलेले नत्र पेरणीनंतर सुमारे एक महिन्याने, जेव्हा वेल जोमाने वाढू लागतात, तेव्हा द्यावे.

सिंचन

पेरणीनंतर पाणी द्यावे. उन्हाळी हंगामात दर ५-७ दिवसांनी सिंचनाची गरज असते. खरीप हंगामात, पावसानुसार आवश्यकतेनुसार सिंचन करावे. पाणी साचू देऊ नये. फळांच्या वाढीच्या काळात सतत ओलावा असणे महत्त्वाचे आहे.

प्रमुख वाण

तन, कीड आणि रोग व्यवस्थापन

उत्पादन आणि काढणी (Harvesting)

उत्पादन क्षमता (Yield Potential)

सरासरी उत्पादन २५-३० टन प्रति हेक्टर पर्यंत असते. संकरित वाण आणि चांगल्या व्यवस्थापनाने, उत्पादन ५०-६० टन/हेक्टर पर्यंत पोहोचू शकते.

काढणी (Harvesting)

फळे पूर्ण पिकल्यावर त्यांची काढणी केली जाते. फळाच्या पृष्ठभागावर पांढरा, मेणचट थर तयार झाल्यावर आणि फळावर हाताने वाजवल्यावर निस्तेज, धातूसारखा आवाज आल्यावर ते काढणीसाठी तयार झाले आहे, असे समजावे. काढणी करताना फळाला देठाचा थोडा भाग ठेवून कापावे, कारण यामुळे फळाची टिकवण क्षमता वाढते. हे पीक साधारणपणे १००-१२० दिवसांत काढणीस तयार होते.

काढणी पश्चात व्यवस्थापन (Post-Harvesting)

कोहळा (Ash Gourd) त्याच्या अत्यंत दीर्घ साठवण क्षमतेसाठी ओळखला जातो. काढणीनंतर, फळांची साल कडक होण्यासाठी ती सुमारे एक आठवडाभर सूर्यप्रकाशात ठेवली जातात. त्यानंतर, ती थंड, कोरड्या आणि हवेशीर ठिकाणी ६ महिने ते एक वर्षापर्यंत खराब न होता साठवता येतात.

संदर्भ