कारले (Bitter Gourd)

माहिती

कारले (मोमोर्डिका चॅरेंशिया) हे क्युकरबिटेसी कुळातील एक महत्त्वाचे भाजीपाला पीक आहे. त्याच्या विशिष्ट कडू चवीसाठी आणि औषधी गुणधर्मांसाठी, विशेषतः रक्तातील साखर नियंत्रित करण्याच्या क्षमतेमुळे ते ओळखले जाते. भारतात याची मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाते. यात लोह, व्हिटॅमिन सी आणि अँटी-ऑक्सिडंट्स भरपूर प्रमाणात असतात. जरी त्याची चव कडू असली तरी, भारतीय स्वयंपाकघरात त्याचे महत्त्व आहे आणि विविध प्रकारच्या पाककृतींमध्ये त्याचा उपयोग होतो.

हवामान आणि लागवड

हवामान

कारल्याची वाढ उष्ण आणि दमट हवामानात चांगली होते. हे उष्ण हवामानातील पीक असून दंव (Frost) साठी अत्यंत संवेदनशील आहे. त्याच्या वाढीसाठी आणि उगवणीसाठी २५-३०°C तापमान आदर्श आहे. फुलोरा आणि फळधारणेच्या काळात जास्त पाऊस झाल्यास परागीभवनावर परिणाम होतो आणि बुरशीजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव वाढतो.

जमीन

या पिकाची लागवड सर्व प्रकारच्या जमिनीत करता येते, परंतु सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध, पाण्याचा चांगला निचरा होणाऱ्या वाळूमिश्रित पोयटा ते पोयट्याच्या जमिनीत हे पीक उत्तम येते. जमिनीचा आदर्श सामू ६.० ते ७.० दरम्यान असावा. जमिनीत पाणी साचून राहिल्यास पिकाला हानी पोहोचते, त्यामुळे उत्तम निचरा क्षमता आवश्यक आहे.

लागवड पद्धती

बियाणे आणि पेरणी

बियाण्याचा दर साधारणतः ४-५ किलो/हेक्टर असतो. उगवण क्षमता सुधारण्यासाठी, पेरणीपूर्वी बियाणे १२-२४ तास पाण्यात भिजवावे. लागवड सहसा गादी वाफ्यांवर किंवा सरींच्या बाजूला टोकण पद्धतीने केली जाते. २ x ०.५ मीटर अंतरावर प्रत्येक जागी २-३ बिया लावाव्यात आणि नंतर एक किंवा दोन निरोगी रोपे ठेवून बाकीची काढून टाकावीत.

जमीन तयार करणे आणि वेलांना आधार

शेत नांगरून जमीन भुसभुशीत करावी. शेवटच्या नांगरणीच्या वेळी १५-२० टन/हेक्टर चांगले कुजलेले शेणखत मिसळावे. चांगला निचरा होण्यासाठी गादी वाफे किंवा सरी-वरंबा पद्धत फायदेशीर आहे. वेलांना आधार देणे हे फळांची गुणवत्ता आणि जास्त उत्पादनासाठी आवश्यक आहे. यासाठी मांडव पद्धत वापरली जाते. वेलांची वाढ झाल्यावर त्यांना मांडवावर चढवावे, ज्यामुळे चांगली हवा खेळती राहते, सूर्यप्रकाश मिळतो आणि फळे सडण्याचे प्रमाण कमी होते.

खत व्यवस्थापन

पेरणीच्या वेळी ५०:४०:४० किलो नत्र:स्फुरद:पालाश प्रति हेक्टर ही खताची मात्रा द्यावी. उरलेले ५० किलो नत्र दोन समान हप्त्यांमध्ये विभागून द्यावे: पहिला हप्ता वेल वाढू लागल्यावर (पेरणीनंतर २५-३० दिवसांनी) आणि दुसरा हप्ता फळधारणा सुरू झाल्यावर द्यावा.

सिंचन

पेरणीनंतर लगेचच पाणी द्यावे. त्यानंतर, जमिनीचा प्रकार आणि हवामानानुसार दर ५-७ दिवसांच्या अंतराने सिंचन करावे. फुलोरा आणि फळधारणेच्या काळात पाण्याचा ताण पडल्यास फुले गळू शकतात आणि फळांची वाढ नीट होत नाही. जमिनीतील ओलावा योग्य प्रमाणात ठेवण्यासाठी आणि पाण्याची बचत करण्यासाठी ठिबक सिंचन अत्यंत प्रभावी आहे.

प्रमुख वाण

तन, कीड आणि रोग व्यवस्थापन

उत्पादन आणि काढणी (Harvesting)

उत्पादन क्षमता (Yield Potential)

उत्पादन वाण आणि व्यवस्थापन पद्धतींवर अवलंबून असते. सरासरी, सरळ वाणांचे उत्पादन १०-१५ टन/हेक्टर मिळते, तर संकरित वाणांचे उत्पादन खूप जास्त म्हणजे २५ ते ३५ टन/हेक्टर पर्यंत मिळू शकते.

काढणी (Harvesting)

पेरणीनंतर सुमारे ५५-६० दिवसांनी कारल्याची पहिली काढणी करता येते. फळे कोवळी, तरुण आणि हिरवी असताना काढावीत. २-३ दिवसांच्या अंतराने नियमित काढणी करावी. वेळेवर काढणी केल्यास जास्त फळधारणेला चालना मिळते.

काढणी पश्चात व्यवस्थापन (Post-Harvesting)

काढलेली फळे थंड आणि सावलीच्या ठिकाणी ठेवावीत. फळांचा आकार, रंग आणि आकारमानानुसार वर्गीकरण करावे. दोषयुक्त किंवा अतिपरिपक्व फळे वेगळी काढावीत. कारल्याची शेल्फ लाइफ कमी असल्याने, ती थंड हवामानात ३-४ दिवसांपर्यंत साठवता येतात. पॅकिंगसाठी बांबूच्या टोपल्या किंवा प्लास्टिक क्रेट्सचा वापर करावा.

संदर्भ