घोसाळे (Sponge Gourd)

माहिती

घोसाळे (लुफा इजिप्टियाका / लुफा सिलेंडरिका) हे एक लोकप्रिय वेलवर्गीय भाजीपाला पीक आहे, जे क्युकरबिटेसी कुळातील आहे. त्याच्या कोवळ्या, हिरव्या फळांसाठी याची लागवड केली जाते, जी भाजी म्हणून वापरली जातात. पूर्ण पिकल्यावर, फळांमधील तंतुमय जाळी नैसर्गिक स्पंज (आंघोळीसाठी किंवा भांडी घासण्यासाठी) म्हणून वापरली जाते, ज्याला 'लुफा' म्हणतात. हे एक पौष्टिक पीक असून भारतात याची सर्वत्र लागवड होते.

हवामान आणि लागवड

हवामान

घोसाळे हे उष्ण हंगामातील पीक असून उष्ण आणि दमट हवामानात याची वाढ उत्तम होते. याला लांब आणि दंवमुक्त (frost-free) कालावधी लागतो. त्याच्या वाढीसाठी २५°C ते ३०°C तापमान सर्वोत्तम आहे. हे पीक दंव सहन करू शकत नाही.

जमिन

सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध, पाण्याचा चांगला निचरा होणाऱ्या वाळूमिश्रित पोयटा जमिनीत हे पीक उत्तम येते. जमीन सुपीक असावी आणि तिची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता चांगली असावी. जमिनीचा आदर्श सामू ६.० ते ७.० पर्यंत असतो.

लागवड पद्धती

बियाणे आणि पेरणी

बियाण्याचा दर: ३-४ किलो/हेक्टर. उगवण सुधारण्यासाठी बियाणे १२-२४ तास भिजवावे.

पेरणी: प्रत्येक जागी २-३ सें.मी. खोलीवर ३-४ बिया लावाव्यात. नंतर दोन निरोगी रोपे ठेवून बाकीची काढून टाकावी.

अंतर: दोन ओळींमध्ये २.०-२.५ मीटर आणि दोन रोपांमध्ये १.०-१.५ मीटर अंतर ठेवावे.

जमीन तयार करणे आणि वेलांना आधार

शेत नांगरून जमीन भुसभुशीत करावी. १५-२० टन/हेक्टर चांगले कुजलेले शेणखत मिसळावे.

वेलांना आधार देणे: वेलांना मांडवावर चढवणे अत्यंत आवश्यक आहे. यामुळे फळे जमिनीपासून दूर राहतात, ज्यामुळे लांब, सरळ आणि डागविरहित फळे मिळतात, काढणी सोपी होते आणि रोगांचा प्रादुर्भाव कमी होतो.

खत व्यवस्थापन

पेरणीच्या वेळी ५० किलो नत्र, ५० किलो स्फुरद, आणि ५० किलो पालाश प्रति हेक्टर ही खताची मात्रा द्यावी. उरलेले ५० किलो नत्र दोन हप्त्यांमध्ये विभागून द्यावे: पहिला हप्ता वेल वाढू लागल्यावर (सुमारे ३० दिवसांनी) आणि दुसरा फुलोऱ्याच्या अवस्थेत द्यावा.

सिंचन

पेरणीच्या वेळी शेतात पुरेसा ओलावा असावा. उगवणीनंतर तिसऱ्या किंवा चौथ्या दिवशी हलके पाणी द्यावे. त्यानंतर, उन्हाळ्यात दर ६-७ दिवसांनी आणि पावसाळ्यानंतरच्या काळात १०-१२ दिवसांनी सिंचन करावे. ठिबक सिंचन अत्यंत फायदेशीर आहे.

शेंडा खुडणे

अधिक फांद्या आणि पर्यायाने अधिक मादी फुले व फळे मिळवण्यासाठी, मुख्य वेल सुमारे २ मीटर वाढल्यावर त्याचा शेंडा कधीकधी खुडला जातो. यामुळे बाजूच्या फांद्यांच्या वाढीस प्रोत्साहन मिळते.

प्रमुख वाण

तन, कीड आणि रोग व्यवस्थापन

उत्पादन आणि काढणी (Harvesting)

उत्पादन क्षमता (Yield Potential)

घोसाळ्याचे सरासरी उत्पादन सुमारे १५-२० टन प्रति हेक्टर आहे. संकरित वाणांचे उत्पादन चांगले व्यवस्थापन केल्यास २५-३० टन/हेक्टर पर्यंत जाऊ शकते.

काढणी (Harvesting)

पेरणीनंतर सुमारे ५०-६० दिवसांनी फळे पहिल्या तोडणीसाठी तयार होतात. फळे तंतुमय (रेशेदार) होण्यापूर्वी, कोवळ्या आणि लुसलुशीत अवस्थेत असताना त्यांची काढणी करणे आवश्यक आहे. तोडणी ३-४ दिवसांच्या अंतराने करावी. नियमित तोडणीमुळे अधिक फळधारणेस चालना मिळते.

काढणी पश्चात व्यवस्थापन (Post-Harvesting)

काढणी केलेल्या फळांचे आयुष्य मध्यम असते. त्यांच्या आकार आणि कोवळेपणानुसार त्यांची प्रतवारी करावी. त्यांना थंड ठिकाणी ३-४ दिवस साठवता येते. विक्रीसाठी, त्यांना पोत्यांमध्ये किंवा प्लास्टिकच्या क्रेटमध्ये भरले जाते. फळांच्या सालीला इजा टाळावी, कारण त्यामुळे ती लवकर खराब होऊ शकतात.

संदर्भ