आले / अद्रक (Ginger (Adrakh))

माहिती

आले (झिंगिबर ऑफिशिनेल) हे एक महत्त्वाचे भूमिगत खोड (रायझोम) मसाला पीक आहे, जे त्याच्या विशिष्ट तीव्र सुगंधासाठी आणि तिखट चवीसाठी ओळखले जाते. भारत हा आल्याचा सर्वात मोठा उत्पादक आणि ग्राहक आहे. याचा उपयोग ताजा (ओले आले), वाळलेला (सुंठ), पावडर, तेल आणि लोणच्यामध्ये केला जातो. त्यात अनेक पाचक आणि औषधी गुणधर्म आहेत. केरळ, महाराष्ट्र, कर्नाटक आणि ईशान्येकडील राज्ये प्रमुख आले उत्पादक आहेत.

हवामान आणि लागवड

हवामान

आले उष्ण आणि दमट हवामानात उत्तम वाढते. हे उष्ण आणि उपोष्ण कटिबंधात चांगले येते. उगवण आणि शाकीय वाढीसाठी चांगला पाऊस (वार्षिक १५००-३००० मिमी) किंवा सिंचन आवश्यक आहे. कंद योग्यरित्या पक्व होण्यासाठी काढणीच्या एक महिना आधी कोरडे हवामान आवश्यक आहे. २०-३०°C तापमान आदर्श आहे. हे एक सावली-प्रिय पीक आहे.

जमीन

आल्याच्या लागवडीसाठी सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध, पाण्याचा चांगला निचरा होणारी वाळूमिश्रित पोयटा किंवा चिकणमातीयुक्त जमीन सर्वोत्तम आहे. जमिनीचा आदर्श सामू ६.० ते ६.५ आहे. पाण्याचा चांगला निचरा होणे अत्यंत आवश्यक आहे कारण पीक पाणी साचणे सहन करू शकत नाही, ज्यामुळे कंद सडतात.

लागवड पद्धती

लागवड साहित्य आणि निवड

अभिवृद्धी: आल्याची लागवड कंदांनी (रायझोम) केली जाते. लागवड साहित्य (बेणे): निरोगी, रोगमुक्त, २.५-५.० सें.मी. लांबीचे, २०-२५ ग्रॅम वजनाचे आणि किमान १-२ निरोगी डोळे असलेले कंदाचे तुकडे वापरा.

बियाणे दर: १५००-१८०० किलो/हेक्टर.

बीजप्रक्रिया: कंदकूज आणि खोडकिडा नियंत्रणासाठी बेण्याला मॅन्कोझेब (३ ग्रॅम/लिटर) + क्विनालफॉस (२ मिली/लिटर) यांच्या द्रावणात ३० मिनिटे बुडवून घ्यावे.

जमीन तयार करणे आणि लागवड

जमीन २-३ वेळा खोल नांगरून भुसभुशीत करावी. १ मीटर रुंदीचे आणि सोयीस्कर लांबीचे उंच गादी वाफे तयार करावे, दोन वाफ्यांमध्ये ३०-४० सें.मी. अंतर सोडावे.

लागवड: तयार वाफ्यांवर ३-४ सें.मी. खोलीवर लहान खड्डे करून त्यात प्रक्रिया केलेले बेणे लावावे.

अंतर: वाफ्यांवर दोन ओळींमध्ये २०-२५ सें.मी. आणि दोन रोपांमध्ये १५-२० सें.मी. अंतर ठेवावे.

खत व्यवस्थापन

आल्याला जास्त खताची गरज असते. जमीन तयार करताना २५-३० टन/हेक्टर चांगले कुजलेले शेणखत किंवा कंपोस्ट मिसळावे. साधारणपणे प्रति हेक्टर ७५ किलो नत्र, ५० किलो स्फुरद आणि ५० किलो पालाश या खताची मात्रा शिफारस केली जाते. स्फुरदची पूर्ण मात्रा, पालाशची अर्धी मात्रा लागवडीच्या वेळी द्यावी. नत्राची अर्धी मात्रा लागवडीनंतर ४५-६० दिवसांनी आणि उरलेले अर्धे नत्र व पालाश ९०-१२० दिवसांनी द्यावे.

सिंचन आणि आच्छादन (मल्चिंग)

आच्छादन: ही एक अत्यंत महत्त्वाची क्रिया आहे. लागवडीनंतर लगेचच हिरव्या पाल्याचा किंवा इतर सेंद्रिय पदार्थांचा जाड थर द्यावा. ४५ आणि ९० दिवसांनी, खत टाकून आणि मातीची भर दिल्यानंतर पुन्हा आच्छादन करावे. यामुळे ओलावा टिकतो, तण नियंत्रणात राहते आणि सेंद्रिय पदार्थ वाढतात.

सिंचन: पाऊस पुरेसा नसल्यास ७-१० दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे.

प्रमुख वाण

तन, कीड आणि रोग व्यवस्थापन

उत्पादन आणि काढणी (Harvesting)

उत्पादन क्षमता (Yield Potential)

ओल्या आल्याचे उत्पादन वाण आणि व्यवस्थापन पद्धतींवर अवलंबून १५ ते २५ टन प्रति हेक्टर पर्यंत असते. सुंठ (सुके आले) हे ओल्या आल्याच्या वजनाच्या १६-२५% असते.

काढणी (Harvesting)

झाडांची पाने पिवळी पडून वाळू लागल्यावर सुमारे ८-९ महिन्यांत पीक काढणीस तयार होते. भाजीसाठी वापरणाऱ्या ‘हिरव्या आले’साठी ६व्या महिन्यापासून काढणी करता येते. कंद कुदळ किंवा फावड्याच्या साहाय्याने सावधगिरीने उपटले जातात.

काढणी पश्चात व्यवस्थापन (Post-Harvesting)

ताजं आले: काढणीनंतर कंदांवरील मुळे आणि माती काढून स्वच्छ केले जाते.

सुंठ (सुके आले): स्वच्छ केलेले कंद रात्रभर पाण्यात भिजवले जातात, त्यानंतर त्यांची साल सावधपणे खरवडून काढली जाते. नंतर ते धुऊन सुमारे आठवडाभर उन्हात वाळवले जातात. त्यानंतर ते थंड, कोरड्या व किडरहित जागी साठवले जातात.

संदर्भ